Michał Koza

Na warsztatach krytycznych poświęcam zawsze część zajęć na omówienie jednej z najważniejszych i najciekawszych form uprawiania krytyki – uczestnictwa w debacie. Opanowanie tej formy jest ważną umiejętnością nie tylko dla osób studiujących krytykę literacką. To świetna okazja, żeby zmierzyć się z polemicznym trybem rozmowy o książkach i literaturze. Służą temu również rozmaite przykłady z życia, ponieważ spory literackie i żywiołowe polemiki to bynajmniej nie kwestia zamierzchłej przeszłości (jak ten doskonale znany ze studiów wielu osobom przykład).

Gdzie jednak można znaleźć dyskusje literackie dzisiaj?

Jak w ostatnich latach zauważały przeróżne osoby (linki znajdziecie poniżej), afirmacji i poklepywania się po plecach mamy zwykle w krytyce/recenzowaniu pod dostatkiem, a stosunkowo rzadko zdarza się, by poszczególne głosy wchodziły ze sobą konflikt. Stąd potrzeba, żeby oswoić się właśnie z tym, co dla krytyczki powinno wydawać się oczywiste – konflikt zdań w celu trafnego ujęcia jakiegoś zjawiska nie jest niczym złym, a sensowna dyskusja na argumenty świadczy raczej o profesjonalnym podejściu do tego, co się pisze. Po drugie, jeśli będziemy już tylko chwalić i się zgadzać, krytyka będzie mogła być już tylko przedłużeniem działów promocji wydawnictw, które zajmują się tym systemowo, prosprzedażowo i w ogóle w różowych okularach.

Kiedy na zajęciach dyskutujemy o debatach i polemikach oraz ćwiczymy pisanie tekstów, zachęcam studentki i studentów do „powybrzydzania” w kontrolowanych warunkach. To znaczy:

1. Do „nadkrytyki” w ramach zajęć tekstów recenzowanych książek – co oznacza m.in. znalezienie słabych stron, nawet jeśli recenzja jest zasadniczo pozytywna
2. Do polemizowania z tekstami innych osób z grupy zajęciowej (omawiamy je anonimowo)

Założenie jest proste: jeśli przećwiczymy zajmowanie polemicznego stanowiska w ramach ćwiczeniowego safe-space (i to już odpowiedzialność prowadzącego, żeby takie bezpieczne warunki stworzyć), wtedy łatwiej będzie nam zabierać głos w środowisku publicznej debaty, gdzie presja psychologiczna może być znacznie większa.

Po drugie, można w ten sposób przećwiczyć samą formę zabierania takiego głosu: z szacunkiem dla drugiej osoby, ale również bez skrępowania, za to z wyobraźnią, retoryczną sprawnością i z ukierunkowaniem na merytorykę.

Żeby ułatwić zadanie i rozejrzeć się w różnych stylach prowadzenia dyskusji, podrzucam uczestnikom i uczestniczkom zajęć linki do bardziej i mniej istotnych debat/sporów/polemik, które odbyły się w ostatnich dekadach. Poniżej ich lista, na pewno niekompletna – więc z przyjemnością przyjmę uzupełnienia!

Debaty, dyskusje, polemiki i spory literackie w Polsce po roku 2000.

Photo by Frank Busch on Unsplash